Ten tekst przeczytasz w 6 min.

od siebie słów kilka

Kompleks Riese ( Projekt Riese niem. olbrzym) to kryptonim tajemniczego i jednocześnie największego projektu górniczo-budowlanego hitlerowskich Niemiec. Projekt realizowano na terenie Gór Sowich oraz na zamku Książ. W ramach projektu Riese rozpoczęto budowę sieci tuneli i kopalń na dosyć sporym obszarze, ale nie wiele wiadomo o jego przeinaczeniu. Wiadomo, że projekt rozpoczęto 1943 i prowadzono go do ostatnich dni wojny w 1945 roku. Kompleks Riese był budowany w ścisłej tajemnicy. Zachowanie tajemnicy było tak ważne dla Niemców, że wielu inżynierów nie miało pojęcia o przeznaczaniu projektowanych budowli. Nie dziwi zatem fakt, że pracownicy i więźniowie, którzy byli zmuszeni do pracy, nie wiedziała, co buduje. Istnieje wiele teorii na ten temat, ale jakiegokolwiek istotnego i oficjalnego dokumentu nazistów na temat przeinaczenia obiektów nie ma. Prawdopodobnie wszystkie zostały zniszczone.

Na kompleks Riese składały się obiekty:

• we Włodarzu [Wolfsberg],
• w Jedlińskiej Kopie [Saalberg],
• w Walimiu [Wüstewaltersdorf],
• w Mosznej [Mulenberg],
• w Osówce [Säuferhöhen],
• w Soboniu [Ramenberg],
• w Sokolec [Schindelberg],
• na Zamku Książ.

Obiektów nigdy nie dokończono, a część z nich zniszczono. Mimo prowadzonych od lat badań nad obiektami prawdopodobnie do dziś nie udało się odnaleźć ich wszystkich. W przejętych dokumentach III Rzeszy istnieją zapisy pozwalające ocenić szacunkową ilość materiałów użytych do budowy kompleksu Riese. Na tej podstawie można ocenić, że dotychczas odnaleziono tylko połowę wybudowanych podziemnych struktur.

Obecnie we Włodarzu, Osówce oraz Walimiu i na zamku Książ istnieje możliwość zwiedzana. Pozostałe odkryte obiekty nie są przeznaczone dla zwiedzających.

Historia w skrócie – początki

Wobec braku konkretnych dokumentów historia powstania i budowy kompleksu opiera się głównie na przypuszczeniach i relacjach pracowników budujących Kompleks Riese. Powstanie kompleksu wiąże się z nasileniem się nalotów bombowych na Niemcy na początku roku 1943 roku. Z tego powodu zapadła decyzja o przeniesieniu dużej części mocy produkcyjnej zbrojeniówki w ten region Sudetów. Niemcy uważali ten region za bezpieczny, ponieważ znajdował poza zasięgiem alianckich bombowców. Dodatkowo zagrożenie ze strony sowieckiej rosji w tym okresie uważano za znikome.

Według tej hipotezy w tym czasie powstał projekt utworzenia nowej kwatery głównej Hitlera. Kwatera gówna miała znajdować się na zamku Książ w potężnych bunkrach wybudowanych pod zamkiem. W ramach tego projektu miała powstać także sieć dobrze skomunikowanych bunkrów podziemnych o okolicy o nieznanym przeznaczeniu.

W tym celu powołano do życia spółkę Industriegemeinschaft Schlesien AG. Spółka została oficjalnie zarejestrowana jesienią 1943 roku. Według istniejących dokumentów decyzją Heinricha Himmlera przekazano spółce kilka tysięcy więźniów oraz jeńców wojennych. Taka ilość była niespotykana nawet jak na budowę obiektów strategicznych w tym okresie wojny. Oznaczało to bowiem zmniejszenie siły roboczej nawet w niezwykle istotnych dla Niemców zakładach zbrojeniowych.

Więźniów umieszczono w czterech obozach pracy i byli dowożeni na miejsce prac. Według zeznań jeńców i więźniów mimo ciężkiej wręcz katorżniczej pracy Niemcy bardzo dbali o wyżywienie przymusowych pracowników. Oznacza to, że Hitlerowcom bardzo zależało na szybkim postępie prac.

Historia w skrócie – schyłek

Kompleks Riese powstawał jednak za wolno, dlatego już w marcu 1944 pracę nad budową przejmuje Organizacja Todt. Organizacja ta, która powołana została do budowy obiektów wojskowych nie wiedziała nawet o istnieniu planów budowy kompleksu.

Organizacja Todt miała mało czasu na na weryfikację planów, ale prace rozpoczęła bezzwłocznie na wielu odcinkach i prace te przyśpieszyły. Odbyło się to kosztem pracowników i pracowników przymusowych. Prace były prowadzone niemal jednocześnie budując:

• bunkry pod zamkiem na zamku Książ.
• podziemne kompleksy w kilku miejscach gór sowich
• przebudowa i poszerzenie okolicznych dróg łączących budowane obiekty
• budowa połączeń kolei wąskotorowej
• budowa infrastruktury naziemnej.

Nie wiadomo jednak czy Organizacja Todt znała dokładne przeznaczenie budowanych obiektów. Nie mniej Kompleks Riese był największą inwestycją w infrastrukturę wojskową hitlerowskich Niemiec w historii. Poniesione koszty ciężko policzyć, ale szacuje się że wydano na budowę od 150 do 300 milionów ówczesnych marek. Stanowi to równowartość współczesnych 30 – 60 mld złotych. Kwota robi tym większe rażenie, że do kosztów nie była wliczana praca przymusowa więźniów. Coś co robi jeszcze większe wrażenie to fakt, że w okresie budowy kompleksu w latach 1943-1945 zużyto prawie całą roczną produkcję betonu i stali w III Rzeszy.

Prace nad kompleksem Riese trwały podobno jeszcze kilka godzin przed wkroczeniem na te tereny Armii Czerwonej. Z tego powodu nie wszystkie wydrążone tunele udało się Niemcom zniszczyć. Później to czego nie zniszczyli Niemcy rozgrabili i zniszczyli Rosjanie. Trzeba sobie bowiem zdawać sprawę, że nie sposób było tak ogromny kompleks ewakuować wraz ze sprzętem i ludźmi w dosłownie kilka godzin.

Hipotezy

Historycy uważają, że sam zamek Książ był przygotowywany pod jedną z kwater głównych Hitlera, ale nie do wiadomo wiele o przeznaczeniu sieci tuneli drążonych w samych górach. Opinie specjalistów skłaniają się ku tezie wielkich schronów dla strategicznej produkcji wojskowej. Przypuszcza się, że w do Walimia miała być przeniesiona produkcja tajnych rakiet V1 i V2, ponieważ ich pierwotne miejsce produkcji zostało na wyspie Uznam zostało zniszczone.

Inna teoria przeznaczenia podziemnych schronów mówi, że w tunelach miały być gromadzone dobra zagrabione przez Niemców.

Najpopularniejsza teoria mówi jednak o produkcji w Sudetach broni atomowej. W podziemiach miały powstawać instalacje do wzbogacania Uranu, produkcji głowic oraz samych rakiet do ich przenoszenia. Teorię tą potwierdza obecność złóż uranu na tym terenie. Złoża te zostały wyeksploatowane przez Rosjan po wojnie. Rosjanie także nie pozwalali przez długi czas na dostęp do tych sztolni Polakom, co generowało kolejne teorie na ten temat.

Podsumowanie

Kompleks Riese pozostaje jednym z największych tajemniczych dziedzictw wojennych, a jego historia nadal wzbudza kontrowersje i ciekawość. To miejsce przypomina o ciemnych aspektach historii II wojny światowej i okrucieństwach reżimu nazistowskiego. Niestety nie wiadomo czy kiedykolwiek zostaną odkryte wszystkie tajemnice tego obiektu oraz najważniejsza tajemnica dotycząca jego prawdziwego przeznaczenia. Zachęcamy do odwiedzenia udostępnionych obiektów ponieważ robią one naprawdę duże wrażenie.

mapa odwiedzonych miejsc

Zobacz posty z kolekcji

Galeria zdjęć z kolekcji